CITO informatie

(Geschreven voor netwerkouderinitiatieven.nl en daar ook te vinden)

De (demissionair) minister van OCW wil graag dat er een verplichte eindtoets voor het onderwijs komt. Doel hiervan is uiteindelijk het verhogen van de leeropbrengsten. Een van de tegenargumenten[1] is dat het een verplichting voor het onderwijs is en dat dat in strijd is met de vrijheid van (in)richting van het onderwijs. In dit stuk gaan we bekijken wat er bekend is over de Cito (die het monopolie krijgt van de minister), wat de mogelijkheden voor ouders zijn, hoe het staat met de vrijheid van onderwijs in relatie tot deze verplichting, hoe verhoudt zich toetsen in het algemeen tot leeropbrengsten.

Vooraf:

In 1996 werd in Chicago op de Public Schools een pilot begonnen met gestandaardiseerde toetsen om de opbrengsten in het onderwijs te meten[2]. Dit als voorloper op het door de regering Bush ingestelde NoChildLeftBehind-beleid dat in 2002 werd uitgerold. Het GeenKindRaaktAchterop kennen we van Passend Onderwijs.
Een van de dingen die uit de pilot in Chicago bleek was dat de leeropbrengsten omhoog gingen. Dit kwam echter niet doordat het onderwijs beter zijn best ging doen. Ook niet omdat kinderen slimmer werden. Het kwam omdat de toetsen beter gemaakt werden. Doordat deze toetsuitslagen gekoppeld werden aan financiering (van scholen) en zelfs aan de baanzekerheid van leerkrachten ontstond een bodem voor fraude. Door fraude werden de toetsen beter gemaakt (en bleven scholen in stand en behielden leerkrachten hun baan (als ze niet betrapt werden)).
In het Nederland van 2012 heeft de politiek de bedoeling om een gestandaardiseerde test verplicht te stellen. De doelen zijn vergelijkbaar met de hierboven geschetste situatie. Bedenk zelf de gevolgen.

CITO:

Cito is een bedrijf[3]. Een stichting met daaronder een BV. De Stichting is de enige aandeelhouder van de BV. Cito zet zichzelf als deskundige speler in de markt van onderzoek en toetsing en richt zich (internationaal) vooral op onderwijs. In Nederland lijkt Cito steeds meer op een overheidsbedrijf. Het grootste deel van de scholen gebruikt Cito. De Cito-eindtoets wordt door een grote groep scholen afgenomen en wordt bij de toelating tot de middelbare school als belangrijk item gezien. Ook de ondersteunende toetsen (jaartoetsen, reken-taaltoetsen) etc. worden door Cito ontwikkeld en worden op veel scholen gebruikt.
Het is het onderwijsveld en de overheid die Cito tot een grotere speler maken dan ze zijn. Cito is namelijk geen overheidsbedrijf en het blijft bijzonder dat de grootste speler op de markt zonder overheidstoezicht een zo belangrijke rol kan spelen in het onderwijs.

Onderwijsniveau op basis van citoscore:

Cito zelf erkent op haar site[4] de moeilijkheid die er (methodologisch) is met het gebruik van de individuele eindtoets als indicator voor het algemene onderwijsniveau. In andere onderzoeken die Cito uitvoert (het Periodiek Peilingonderzoek Nederland[5] bijvoorbeeld) blijkt dat over een periode van 20 jaar het onderwijsniveau niet is gestegen, maar ook niet is gedaald. Het idee dat het met het onderwijs slecht gesteld is wordt dus niet bevestigd uit longitudinaal onderzoek.

Een volgende reden waarom de individuele eindtoets niet gebruikt kan worden als indicatie voor het algehele onderwijsniveau ligt aan de normering en equivalering van de resultaten[6]. Dit gebeurt omdat daarmee een voor het individuele kind zo getrouw mogelijk beeld ontstaat van de mogelijkheden die dit kind voor de toekomst heeft op de getoetste onderdelen. Het doel van de individuele eindtoets is om voor een individueel kind duidelijk te maken waar de mogelijkheden liggen.
Ook hier dus een puur wetenschappelijke reden om niet zomaar individuele resultaten te gebruiken voor algemene doelen. Dan hebben we nog niet eens het risico van toestanden zoals in Chicago benoemd.

Alternatieven?

Zijn er alternatieven voor een Cito-eindtoets? Die lijken er zeker te zijn. Het blijft echter de vraag of dit voor organisaties haalbaar is, zolang er een monopolie voor Cito in stand gehouden wordt door het onderwijsveld en de overheid. Een alternatief is bijvoorbeeld het Dynamic Assesment[7]. Dit is echter een tijdrovende en arbeidsintensieve methode die niet gemakkelijk toepasbaar is. Als alternatief voor kinderen die wat minder gemakkelijk in de toetsdiscipline van Cito passen is het echter wel een te overwegen methode.

Niet toetsen?

Er zijn nog altijd scholen die de toets niet afnemen. Het betreft hier vooral zogenaamde vernieuwingsscholen. Dit wordt hen niet in dank afgenomen. Het ontbreken van toetsgegevens in een school wordt namelijk door de inspectie van onderwijs[8] gezien als lacune. Dus daar waar een eindtoets nog niet verplicht is, wordt het ontbreken van een toets (of een vergelijkbaar instrument) aangerekend als tekortkoming door een overheidsinstantie die de inspectie van onderwijs is.

Rechten van ouders

Hoe staat het met de rechten van ouders. Ouders kunnen zich in alles steeds weer beroepen op de Wet Bescherming Persoonsgegevens. Alle schoolbesturen in Nederland hebben zich daar aan te houden. Deze wet regelt onder andere dat gegevens die onjuist of niet ter zake doende uit een dossier kunnen worden verwijderd. De minister heeft getracht de onderwijspraktijk rond het leerling-dossier wettelijk geregeld te krijgen. In de internetconsultatie die ze daarover hield werd al duidelijk dat ouders zich zorgen maken over de privacy van gegevens. De praktijk blijft echter diffuus. Een schooldirecteur mag vier weken de tijd nemen om een verzoek tot inzage in het leerling-dossier door ouders te organiseren[9]. Voor maximaal € 4,50 mag het dossier gekopieerd worden. Het dossier mag niet de school uit en daar waar het dossier bezit is van school, bezit het gegevens die rechtelijk tot het domein van ouders (wettelijke vertegenwoordigers) behoren. Dat maakt het ingewikkeld.

Het doel van het leerling-dossier en van alle toetsgegevens is om de overgang naar een andere onderwijsvorm of naar een volgende school goed te kunnen ondersteunen. In alle gevallen waarbij ouders en school daar in goed overleg een aantal stappen hebben gezet is dit dan ook niet direct een probleem. Het verhaal wordt anders als er een bezwaar is bij ouders of school over de te nemen stappen[10]. Dan wordt ineens dat leerling-dossier belangrijker en moet er vertrouwen zijn in de omgang met de gegevens. Dat is, met name in die situaties, extra lastig.

Ouders mogen dus gegevens gemotiveerd verwijderen. Ook niet ter zake doende gegevens mogen worden verwijderd. Wat niet ter zake doende is, levert wellicht al een geschil op. Gegevens toevoegen mag echter ook. Daar waar ouders van mening zijn dat een test (eventueel in eigen beheer uitgevoerd) een beter beeld geeft van de mogelijkheden van een kind mag een ouder deze informatie toevoegen aan het leerling-dossier.

Wat er gebeurt als je je kind de cito-toets onthoudt is onbekend. Duidelijk is wel dat veel vervolgonderwijs een gevalideerde toetsuitslag verlangen. Daar komt weer het monopoliedenken van het onderwijs en de overheid om de hoek. Wat valide genoeg is, is aan het onderwijs.

Trainen voor de Cito?

Die kinderen die trainen voor de Cito zorgen er voor dat ze hoger scoren op de test. Er komen naar verhouding meer mensen met een iets hogere score uit de Cito. De resultaten van ongetrainde kinderen worden daarmee relatief iets lager (door de normering en equivalering). Voor een individueel kind zal een iets hogere Cito kunnen betekenen dat het naar een andere vorm van vervolgonderwijs kan. Of het dat vervolgonderwijs ook haalt zonder duurzame ‘bij’-training is dan echter weer de vraag. De Cito lijkt een hobbel die, door de wijze waarop het onderwijs is ingericht, nu eenmaal genomen moet worden.

Hetzelfde geldt het voor de aanpassingen die sommige kinderen krijgen om de eindtoets te maken (op basis van indicaties als dyslexie en dergelijke). Wanneer het voortgezet onderwijs deze aanpassingen niet doet zal een kind alsnog uitvallen.

Het blijft ook bijzonder dat in een land waar het uitlekken van informatie bijna een voorwaarde is voor het bestaansrecht van die informatie de toetsen nauwelijks publiekelijk uitlekken. Wat zou er gebeuren als een week voor de Cito-eindtoets de vragen en antwoorden al over internet circuleren? Vooralsnog lijkt de toevallige vinder van Cito-opgaven, zowel als Cito zelf, er belang bij de te hebben dat indien een toets voortijdig op straat ligt, dit stil blijft.

Kortom:

De verplichte Cito is een slecht idee. Cito heeft een monopoliepositie verkregen in het onderwijs. De overheid en het onderwijs zelf werken dit in de hand. Ze creëren daarmee een afhankelijkheid van een commercieel bedrijf voor wat betreft hun onderwijskwaliteit. Ouders krijgen steeds minder rechten. Ze hebben rond de Cito weinig keuze. Extra oefening heeft nadelen, geen oefening ook. Het weigeren van de Cito ontslaat niet van het verzoek van het voortgezet onderwijs om een niveaubepalende toets.

Een ding is zeker: als de verplichte eindtoets zal worden ingevoerd zal dat leiden tot een verhoogde onderwijsopbrengst. Zeker als de resultaten worden gekoppeld aan de budgetten op school. Dat dit niet ten goede komt aan de kinderen en aan het onderwijs moge ook duidelijk zijn. Kijk maar naar Chicago.

---

[1] http://www.redhetbasisonderwijs.nl/
[2] Freakonimics – Steven D. Levitt en Stephen J. Dubner (blz 42 ev) http://www.bol.com/nl/p/freakonomics/1001004004485320/?Referrer=ADVNLGOO0020083955bn4
[3] Organisatievragen: http://www.cito.nl/over%20cito/dit_is_cito.aspx
[4] Over conclusies op basis van citoscore: http://www.cito.nl/over%20cito/pers/conclusie_basis_citoscore.aspx
[5] Periodieke Peiling Onderwijs Nivo (ook door CITO) http://www.cito.nl/onderzoek%20en%20wetenschap/onderzoek/ppon.aspx
[6] Toetsspecial: over normering, equivalering en dergelijke: http://toetswijzer.kennisnet.nl/html/normering/default.shtm
[7]Dynamic Assesment: http://nieuw.stibco.nl/mogelijkheden/da
[8] Inspectie over toetsen: http://www.onderwijsinspectie.nl/actueel/publicaties/Analyse+en+waarderingen+van+opbrengsten+augustus+2011.html
[9] NKO-5010 info over leerlingdossier: http://www.nko-50tien.nl/ned/basisonderwijs/schoolkeuze1/schoolzaken1/leerlingdossier1/welke-informatie-bevat-een-leerlingdossier-en-mag-ik-als-ouder-daarin-kijken.aspx
[10] Ouders Online – artikel inzake leerlingdossier: http://www.ouders.nl/mana2011-eld.htm