Pavlov had een hond en Skinner had een duif, in mijn herinnering. Ze leerden zaken dankzij conditionering. Een lampje levert voer op, een belletje levert speekselvorming op (ook als er geen eten voorhanden is). Zoiets.
Er was een discussie met een kind. De kernvraag was wat dit kind dacht nodig te hebben om aan het leren te gaan. Kernantwoord is natuurlijk dat je niet niet kan leren. Leren doe je altijd. Het ging hier echter om “school-leren”. School-leren is een hele andere vorm van leren dan het gewone alledaagse leren.
Dit kind, groep 8, wist mij te vertellen dat hij begon te leren als juf een belletje had gerinkeld. Juf rinkelde een belletje ten teken dat iedereen moest opletten. Wat iedereen dus ook netjes deed. Opletten en vervolgens doen wat er gezegd wordt. Hij dacht mijn vraag afdoende beantwoord te hebben.
“Gaat juf volgend jaar ook mee naar de middelbare school?”
“Hoezo?”
“Nou, om iedere keer wanneer jij op moet letten haar belletje te laten rinkelen.” Het kind leek mijn punt te gaan vatten. “Of moeten je ouders zorgen voor een doos vol belletjes voor iedereen in jouw omgeving die vindt dat je op moet letten? Dat ze dan een belletje kunnen krijgen dat ze kunnen laten rinkelen als ze willen dat jij oplet?” Het kind glimlachte. Kinderen snappen doorgaans snel wat ik bedoel.
Dit kind was geconditioneerd op een wijze waar Skinner en Pavlov een puntje aan kunnen zuigen. De volgende stap is dat dit kind niets doet als er geen belletje heeft geklonken. Of bij een belletje ineens gaat opletten, terwijl er niets op te letten valt.
Of dat wenselijk is laat zich raden. Zouden we als maatschappij er niet beter aan doen om kinderen op te laten groeien tot zelfstandig kiezende wezens? En hoe passen daar methodes als een belletje in? Of vingers-opsteken? En voor wie zijn die methodes eigenlijk wenselijk? Voor de juf? De lesmethode? Het kind?
We willen zelfstandig denkende kinderen die op een verantwoorde wijze keuzes kunnen maken en we staan toe dat schoolkinderen in school-leren geconditioneerd worden door belletjes, regels en vingers. Zou het niet beter zijn als we de lessen van Skinner gebruiken om ons volwassen begeleidingsgedrag aan te passen? Dé les van Skinner is immers dat succesvol gedrag zich zal herhalen. De vraag is nu wat succesvol gedrag is: gehoorzaamheid of zelfdenkendheid?
Ik wil graag vingers zien voor het goede antwoord.
