Verschenen op Ouders & Onderwijs
Passend onderwijs is twee jaar op gang. Naast een aantal belangrijke wijzigingen heeft het nog niet gebracht wat verwacht werd: voor ieder kind passend onderwijs; zo thuisnabij mogelijk. Pas deze week werd de afspraak dat ouders en kinderen vanaf het eerste begin betrokken moeten worden van kracht. In veel regio’s is dit een goede praktijk en daar waar dit stelselmatig wordt uitgevoerd gaat het ook met passend onderwijs een stuk beter. Er blijven echter teveel regio’s te ver achter. Het is dan ook tijd voor een beschouwing.
Er zijn grofweg vier redenen te noemen voor het feit dat passend onderwijs nog geen succes is. Het uitgangspunt is namelijk dat de ideeën achter passend onderwijs zeer deugdzaam zijn en goede kans biedt op successen. Ze bieden een goed kader om de onderwijspraktijk in te richten en ze lossen op wat er scheef zat in het vorige stelsel. Mits goed uitgevoerd.
Ventielen
De eerste reden dat het nog niet werkt is gelegen aan de ventielen in passend onderwijs. De oorspronkelijke gedachte paste veel meer bij inclusief onderwijs dan de praktijk van vandaag is. Het is in de loop van het wetgevingstraject steeds onduidelijker geworden. Het is aan scholen zelf om te stellen dat ze handelingsverlegen zijn. Op het moment dat ze dat zijn betekent dat in veel gevallen bijna automatisch dat ze hun probleem hebben opgelost. Zij hadden namelijk een probleem met een leerling en door zichzelf handelingsverlegen te verklaren, is het probleem op het bordje van iemand anders komen te liggen. Deze voor de school effectieve oplossingsstrategie maakt dat er nog steeds met leerlingen geschoven wordt. Hoe vanzelfsprekend zou het zijn dat je, juist in het onderwijs, als je iets niet kan, te horen krijgt dat iemand je gaat helpen om dat onder de knie te krijgen. En totdat je het zelf kunt zorgen we ervoor dat het actuele probleem opgelost gaat worden.
Ontheffingen
De tweede reden is het feit dat ook aan de andere kant ventielen bestaan. Die zitten in de ontheffingen voor de leerplichtwet. Met name de toename van de ontheffing 5 onder a is bijzonder. Het is niet zo dat er ineens veel meer kinderen zijn die lichamelijk of psychisch niet in staat zijn om naar school te gaan. Inmiddels wordt hier actie op ondernomen en zijn gemeenten gevraagd om toe te zien op de toepassing van deze ontheffingen. Het roept in ieder geval vragen op over de mate waarin scholen in staat zijn om met verschillen tussen leerlingen om te gaan.
Thuiszitters
Een derde reden waarom passend onderwijs nog geen succes is, is gelegen in de aanpak van thuiszitters. Of beter: het gebrek aan aanpak van het thuiszittersprobleem. Ook hier weer zijn er evenzoveel goede als slechte voorbeelden. Kern is wel dat het aantal thuiszitters niet is afgenomen. De druk in het schoolsysteem is enorm en die lijkt zijn eindpunt te vinden in met name deze groep leerlingen. Bij die druk in het systeem is het opmerkelijk dat hoe hoger de druk is hoe nadrukkelijker er naar anderen gewezen wordt voor de oplossing. Voor een kind geldt dat het op ontzettend veel momenten de maat genomen wordt. Bij iedere overgang van het ene naar het andere leerjaar zijn normen vastgesteld. Verschillen tussen kinderen doen er daarbij niet toe. Iedereen weet inmiddels dat zittenblijven een slecht plan is voor de ontwikkeling van kinderen. Het is namelijk helemaal geen oplossing. Zittenblijven is een jaar lang straf vanwege die ene maatvoering. Als diezelfde maatvoering pas aan het eind, bij bijvoorbeeld een diploma zou plaatsvinden, zou er meer ontspanning in het systeem komen. Scholen zijn vrij om het in te richten zoals zij het willen, maar verschuilen zich graag achter de regels.
Regels of oplossingen
Een vierde en laatste reden is dat regels slechts kaderstellend zijn, maar gebruikt worden om problemen op te lossen. Een goede oplossing heeft geen regel nodig en een goede regel mag een goede oplossing nooit in de weg staan. Passend onderwijs gaat in hoge mate om het oplossen van situaties waar niet altijd regels voor te bedenken zijn. Er is veel meer mogelijk dan in regels te vervatten is en het is aan het gehele overleg (inclusief ouders) om de verantwoordelijkheid voor de gekozen oplossing te dragen. Het niet volgen van de regels en het zoeken naar unieke oplossingen voor unieke problemen is geen gewoonte in het onderwijs. Het levert ook geen extra punten op en vindt (nog) nergens bevestiging. Een goede unieke oplossing is iets waar een leerkracht of docent alleen zelf, stilletjes blij van kan worden. Niet te hard, omdat er anders iemand komt vertellen dat de regels zijn overtreden. Stel met elkaar de enig belangrijke regel: een goede regel vervalt als de oplossing beter is.
Lef, durf en moed
Met de afspraken uit het thuiszitterspact op de laatste thuiszitterstop, de brede coalities (zoals LANSbrekers) om bovenstaande oorzaken weg te nemen en de uitvloeisels van het recht op een inclusieve samenleving kan het niet anders dan dat passend onderwijs uiteindelijk toch een succes gaat worden. Het echte werk moet op de werkvloer gedaan worden en niet door mensen die goed de regels uit kunnen voeren. Het gaat vooral om het handelen in de geest van de wet, in de geest van de bedoeling van passend onderwijs: dat ieder kind passend onderwijs krijgt, zo thuisnabij mogelijk. Daar is lef, durf en moed voor nodig. Het is aan iedereen om die mensen in de praktijk met lef, durf en moed te gaan zien en te gaan waarderen. Alleen dan kunnen we samen dit proces versterken.
